Jakie są zasady odpowiedzialności dyscyplinarnej nauczycieli, tryb prowadzenia postępowania dyscyplinarnego oraz przysługujące stronom środki odwoławcze?

Nauczyciele podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej
Nauczyciele podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej na podstawie art. 75 ust. 1 Karty Nauczyciela (dalej: KN). Nowelizacją art. 75 ust. 1 KN od 9 sierpnia 2009 r. rozszerzono odpowiedzialność dyscyplinarną na wszystkich nauczycieli zatrudnionych w szkołach i placówkach. Zgodnie z poprzednim brzmieniem art. 75 KN jedynie nauczyciele mianowani i dyplomowani podlegali odpowiedzialności dyscyplinarnej.

Odpowiedzialności dyscyplinarnej podlegają wszyscy nauczyciele, niezależnie od stopnia awansu zawodowego.

Odpowiedzialności dyscyplinarnej w myśl. art. 1 ust. 1 w zw. z art. 3 pkt. 1 KN podlegają nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni zatrudnieni w:

• publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach oraz zakładach kształcenia i placówkach doskonalenia nauczycieli działających na podstawie ustawy o systemie oświaty;
• zakładach poprawczych, schroniskach dla nieletnich oraz rodzinnych ośrodkach diagnostyczno-konsultacyjnych działających na podstawie ustawy z 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich;
• publicznych kolegiach pracowników służb społecznych;
• publicznych szkołach i szkolnych punktach konsultacyjnych przy przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych i przedstawicielstwach wojskowych Rzeczypospolitej Polskiej;
• publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach prowadzonych przez osoby fizyczne oraz osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego (art. 1 ust. 2 pkt. 2 lit. a ustawy).

Przedmiot odpowiedzialności dyscyplinarnej
Nauczyciele podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej za:

• uchybienie godności zawodu nauczyciela;
• uchybienie obowiązkom:
• rzetelnego realizowania zadania związanego z powierzonym mu stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą, w tym zadania związanego z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę;
• wspierania każdego ucznia w jego rozwoju;
• dążenia do pełni własnego rozwoju osobowego;
• kształcenia i wychowywania młodzieży w umiłowaniu Ojczyzny, w poszanowaniu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w atmosferze wolności sumienia i szacunku dla każdego człowieka;
• dbania o kształtowanie u uczniów postaw moralnych i obywatelskich zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaźni między ludźmi różnych narodów, ras i światopoglądów (art. 6 ustawy w zw. z art. 75 ust. 1 KN).

Nauczyciele podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej za uchybienia obowiązkom lub godności zawodu niezależnie od odpowiedzialności karnej (orzeczenie Sądu Najwyższego z 5 listopada 2001 roku III SZ 2/00, OSNP 2001/17/545). Oznacza to, że nauczyciel może odpowiadać za ten sam czyn zarówno w ramach prowadzonego postępowania dyscyplinarnego prowadzonego przez komisje dyscyplinarne, oraz w ramach prowadzonego postępowania karnego przed Sądem.

Kary dyscyplinarne
Karami dyscyplinarnymi dla nauczycieli są:

• nagana z ostrzeżeniem;
• zwolnienie z pracy;
• zwolnienie z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczycielskim w okresie 3 lat od ukarania;
• wydalenie z zawodu nauczycielskiego (art. 76 ust. 1 KN).

Wymierzenie kary dyscyplinarnej w postaci wydalenia z zawodu nauczycielskiego jest równoznaczne z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczycielskim (art. 76 ust. 3 KN).

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 7 września 1995 r. (I PO 6/95, OSNP 1996/5/78) kara wydalenia z zawodu nauczyciela jest uzasadniona, gdy jest odpowiednia do stopnia społecznego niebezpieczeństwa występku dyscyplinarnego nauczyciela oraz gdy jej zastosowanie jest niezbędne z uwagi na brak gwarancji i pozytywnej prognozy, iż występki tego typu – godzące bezpośrednio w interesy młodzieży oraz całego systemu szkolnego - nie będą w przyszłości popełnione przez tego nauczyciela.

Tryb postępowania dyscyplinarnego
Zgodnie z art. 77 i 80 KN – schemat postępowania dyscyplinarnego przedstawia się następująco: 

Organ, przy którym została powołana komisja dyscyplinarna, wyznacza, w drodze zarządzenia, dla każdej komisji dyscyplinarnej rzecznika dyscyplinarnego i odpowiednią liczbę jego zastępców z grona podległych sobie pracowników. Rzecznik dyscyplinarny jest związany zaleceniami organu, który go powołał do tej funkcji (art. 79 KN).

Komisje dyscyplinarne są niezawisłe w zakresie orzecznictwa dyscyplinarnego, wydają orzeczenia po przeprowadzeniu rozprawy oraz po wysłuchaniu głosów rzecznika dyscyplinarnego i obwinionego lub jego obrońcy (art. 78 i 80 ustawy).

Zawieszenie nauczyciela w trakcie postępowania dyscyplinarnego
Dyrektor szkoły może zawiesić w pełnieniu obowiązków nauczyciela, a organ prowadzący szkołę – dyrektora szkoły, przeciwko któremu wszczęto postępowanie karne lub złożono wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego, jeżeli ze względu na powagę i wiarygodność wysuniętych zarzutów celowe jest odsunięcie nauczyciela od wykonywania obowiązków w szkole.

W sprawach niecierpiących zwłoki nauczyciel i dyrektor szkoły może być zawieszony przed złożeniem wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego (art. 82 ust. 1 KN).

Dyrektor szkoły obligatoryjnie zawiesza w pełnieniu obowiązków nauczyciela, a organ prowadzący szkołę - dyrektora szkoły, jeżeli wszczęte postępowanie karne lub złożony wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego dotyczy naruszenia praw i dobra dziecka. Nauczyciel i dyrektor szkoły zostaje z mocy prawa zawieszony w pełnieniu obowiązków w razie jego tymczasowego aresztowania lub w razie pozbawienia go wolności w związku z postępowaniem karnym (art. 83 ust. 1a i 2 KN).

Zawieszenie w pełnieniu obowiązków nie może trwać dłużej niż 6 miesięcy, chyba że przeciwko nauczycielowi lub dyrektorowi szkoły toczy się jeszcze postępowanie karne lub postępowanie dyscyplinarne, w związku z którym nastąpiło zawieszenie (art. 83 ust. 3 KN).

Wynagrodzenie zasadnicze nauczyciela w okresie zawieszenia w pełnieniu obowiązków:

• może ulec ograniczeniu,
• a tymczasowo aresztowanego ulega ograniczeniu najwyżej do połowy.

Przy ustalaniu wysokości wynagrodzenia podlegającemu ograniczeniu, pracodawca bierze się pod uwagę stan rodzinny nauczyciela. Wynagrodzenie ulega ograniczeniom począwszy od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego następującego po miesiącu, w którym nastąpiło zawieszenie. W okresie zawieszenia w pełnieniu obowiązków nie przysługują dodatki oraz wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe (art. 84 KN).

Jeżeli postępowanie dyscyplinarne lub karne zakończy się umorzeniem z braku dowodów winy albo wydaniem orzeczenia lub wyroku uniewinniającego, nauczycielowi należy zwrócić zatrzymane kwoty wynagrodzenia (art. 84 KN).

Należy jednak pamiętać, że wynagrodzenie za pracę w godzinach ponadwymiarowych, których nauczyciel nie przepracował z powodu zawieszenia go w pełnieniu obowiązków na podstawie art. 83 ust. 1 KN nie może być zwrócone w przypadku umorzenia postępowania dyscyplinarnego lub karnego albo wydania orzeczenia lub wyroku uniewinniającego (wyrok Sądu Najwyższego z 18.04.2011 r. III PK 62/10OSNP 2012/11-12/136).

Po jakim czasie postępowanie dyscyplinarne nie może być wszczęte?
Odpowiedź na powyższe pytanie ustawodawca zawarł w regulacji art. 81 KN wskazując, że postępowanie dyscyplinarne nie może być wszczęte po upływie:

• 3 miesięcy od dnia uzyskania przez właściwy organ, przy którym powołana została komisja dyscyplinarna – wiadomości o popełnieniu czynu uzasadniającego nałożenie kary;
• po upływie 3 lat od popełnienia tego czynu, a gdy czyn stanowi przestępstwo, okres ten nie może być krótszy od okresu przedawnienia ścigania tego przestępstwa.
• W sytuacji, gdy postępowanie dyscyplinarne zostało wszczęte pomimo upływu powyższych terminów przedawnienia - będzie podlegało umorzeniu.

Rozwiązanie stosunku pracy po popełnieniu czynu nie stanowi przeszkody do wszczęcia i prowadzenia postępowania dyscyplinarnego oraz wymierzenia kary dyscyplinarnej (art. 81 ust. 2 ustawy).

Zatarcie kary dyscyplinarnej
Odpis prawomocnego orzeczenia wraz z uzasadnieniem włącza się do akt osobowych nauczyciela (art. 76 ust. 5 KN). Kary dyscyplinarne w postaci nagany z ostrzeżeniem i zwolnienia z pracy podlegają zatarciu, a odpis orzeczenia o ukaraniu dołączony do akt osobowych nauczyciela podlega zniszczeniu po upływie 3 lat od dnia doręczenia nauczycielowi prawomocnego orzeczenia o ukaraniu.

Natomiast w przypadku orzeczenia kary dyscyplinarnej w postaci zwolnienia z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczycielskim w okresie 3 lat od ukarania – podlega ona zatarciu, a odpis orzeczenia o ukaraniu dołączony do akt osobowych nauczyciela podlega zniszczeniu – po upływie 6 lat od dnia doręczenia nauczycielowi prawomocnego orzeczenia o ukaraniu (art. 82 KN).

Zatarcie kary dyscyplinarnej w przypadku nauczyciela, będzie oznaczało dla niego sytuację jakby nie był wcześniej karany, zaś odpis orzeczenia o ukaraniu zostanie wyłączony z akt osobowych nauczyciela i zniszczony.

Jeżeli w okresie przed zatarciem kary dyscyplinarnej nauczyciel zostanie ponownie ukarany dyscyplinarnie powyższe terminy zatarcia i usunięcia, liczy się od dnia doręczenia nauczycielowi prawomocnego orzeczenia o ponownym ukaraniu (art. 82 ustawy).

Obowiązek wyłączenia z akt osobowych nauczyciela orzeczenia o ukaraniu nauczyciela i zniszczenia tego orzeczenia po upływie przewidzianych w ustawie okresów spoczywa na dyrektorze szkoły i organie prowadzącym szkołę (art. 82 ust. 3 KN).

Podstawa prawna:
1) Ustawa z 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2014 r., poz. 191);
2) Ustawa z 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r., poz. 382); 3) Ustawa z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm.).